Commentaires sur Porphyre et Aristote


Titre_latin
Henricus de Eyndonia, Copulata libri Aristotelis
Henricus de Gandavo, Continuationes secundi Aristotelis

Volume de 292 (+ 2 gardes) de papier (filigranes : Licorne simple, proche de Briquet 10013-10020 ; Lettre P gothique à fleuron à quatre feuille et jambage traversé par un trait, proche de Briquet 8662 ; étoile à huit rayons, couronnée, proche de Briquet 6109-6113 ; Armoiries à une Bande chargée de deux cotices potencées et contre-potencées Briquet 1043 ; Armoiries à une Bande chargée de deux cotices potencées et contre-potencées écus différents légèrement de forme et de dimensions, proche de Briquet 1038-1041), inscrits à longues lignes jusqu'au f. 109, sur 40 lignes d'une réglure à la mine de plomb, puis sur deux colonnes de 58 lignes. L'écriture est une cursive gothique, avec des capitales pour les incipits, le tout d'une seule main.

CONTENU
Il s'agit du commentaire sur l'Organon d’Aristote et l'Isagoge de Porphyre par deux maîtres de l'université de Louvain : Pierre de Thenis (Thienes ? - voir Valerius Andreas, Fasti academici studii generalis Lovaniensis: id est, origo & institutio...), et Henri de Gand, ce sont les mêmes maîtres que dans le ms. 607, lui aussi copié entre 1481 et 1482, mais cette fois le copiste est un certain Jean Flamingi, moine de Saint-Bertin entre 1468 et 1524, dont il fut 4e prieur.

fol. 1rv, 3r-8r. Petrus de Thenis [or Henricus de Eyndonia?], Commentarius in Isagogen Porphyrii. Inc: “Cum sit necessarium grisarori et ad eam que est apud Aristotelem praedicamentorum doctinam… Iste est liber Praedicabilium Porphyrii qui intitulatur sic. Incipiunt Isagoge Porphiri in cathegorias...”; expl: “…sunt sufficienter. Sequitur equivoca dicuntur. Explicit liber praedicabilium porphirii.”

fol. 8v. Blanc.

fol. 9-17r. Petrus de Thenis [or Henricus de Eyndonia?], Commentarius in Praedicamentorum. Inc: “Equivoca dicuntur quorum nomen… Iste est liber praedicatorum Aristotelis in quo Philosophus determinat de coordinationibus generum predicalium ...”; expl: “…habere sed qui magis usitati sunt pene omnes (?) videlicet sicut sequitur alium (?)”

fol. 17v. Blanc.

fol. 18r-25v. Petrus de Thenis [or Henricus de Eyndonia?], Commentarius in De interpretatione. Inc: “Primum oportet constituere quid sit nomen et quid verbum… Iste est liber periarmenarum Aristotelis in quo Philosophus determinat de hiis que spectant ad secundam operationem intellectus que est compositio et divisio…”; expl: “…contrarias enuntiationes et contrarias opiniones non simul veras. Sequitur liber primus priorum analeticorum aristotelis.”

fol. 26r-55v. Petrus de Thenis, Commentarius in Analytica priora. Inc: “Primum oportet dicere circa quid et de quo est ... Iste est liber priorum analeticorum Aristotelis in quo Philosophus determinat de sillogismo simpliciter dicto de partibus principiis....”; fol. 55v: “Explicunt continuationes secundi libri priorum scripte per me Johannem Flamingi religiosum sancti bertini sub venerabili viro artium magistro necnon utriusque iuris baccalaurio magistro petro de thenis 11 iunii in scolibus nocturnis presentibus sociis meis Johanne Wale, Johanne de Novoportu alias Mars, Johanne de Brugis breviori, Johanne de Avennis, Arnulpho de Oudenborch alias Oudevelt, Willelmo de Bergis, Johanne de Prato(?). Johannes de Sancto Audemaro brevioris alias flamingii … huius libri.”

fol. 56r-76v. Petrus de Thenis, Commentarius in posteriora. Inc: “Omnis doctrina et omnis disciplina… Iste est liber posteriorum analeticorum Aristotelis cuius subiectum est demonstratio. Et dividitur prima sui divisione in duos libros partiales in quorum primo determinatur de ipsa demonstratione absolute...”; fol. 70r: “Et sic est finis, sit laus et gloria trinitatis. Quinta augusti anno 1482. Expliciunt continuationes primi libri posteriorum analeticorum aristotelis scripte necnon finite per me Johannem de sancto audomaro iuniorem alias flamingi sub venerabili viro artium magistro magistro petro de thenis necnon iuris bacalario quinta die august anno millesimo cccc lxxii”; expl: “…Et sic est finis. Sit laus et gloria trinis. Expliciunt continuationes secundi posteriorum ac omnium aliorum librorum logice precedentis tunc lecte per venerabilem virum artium magistrum necnon utriusque iuris bacalarium magistrum Petrum de Thenis scripti necnon complete per me fratrem Johannem de sancto audomaro breviorem alios flamingii, anno domini 1482, 18 die augusti inter horam primam et secundam post meridiem.”

fol. 77r-88v. Petrus de Thenis, Commentarius in Topicorum. Inc: “Propositum quidem negocii est invenire… Iste est liber Topicorum Aristotelis qui dividitur in octo libros partiales. In primo determinatur de sillogismo dyalectico in generali secundum suam substantiam...”; fol. 88r, expl: “…et sic est finis secundi thopicorum. Sequuntur auctoriates 3i thopicorum. Omnia bonum appetunt…”; fol. 88v, expl: “…non entis non sunt species neque differentie.” liste des sujets des Livres III et IV, cf. ms. 607, fol. 88r-v.

fol. 89r-110v, 2r-v. Henricus de Gandavo, Continuationes secundi libri Elenchorum. Inc: “De sophisticis autem elenchis et de hiis qui videntur quidem elenchi… Iste est liber elenchorum Aristotelis in quo ipse determinat de elencho sophistico. Et dividitur in duos libros partiales in quorum primo ...”; fol. 99v-100r, blank, without loss of text between 99r and 100v; fol. 101r, inc: “De responsione autem et quomodo oportet solvere… Iste est secundus liber elenchorum…”; following fol. 109v, the text continues at fol. 2r, concluding overleaf; expl. (2v): “...expliciunt continuationes secundi libri elenchorum lecte per venerabilem virem artium magistrem magistrem Henricum de Gandavo scripte per me Johannem Flamingi religiosum sancti bertini et finite 4 die septembris a.d. (14)82 in horam primam et secundam. Johannes Flamingi”

fol. 110ra-138vb. Henricus de Eyndonia, Copulata libri Praedicabilium. Inc: “Circa initium librorum logice sunt aliqua communia premitenda… Cum in doctrinis oportet secundum naturam primi communiam dicere...”; expl: “…Expliciunt compilata libri Predicabilium porphirii scripta necnon finita per me Johannem Flamingi religiosum sancti bertini sub venerabili viro artium magistro magistro henrico de andonia hec die predicte festivitatem sancte katherine anno domini millesimo quadringesimo octuagesimo primo.”

fol. 139ra-172vb . Henricus de Eyndonia, Copulata libri Predicamentorum Aristotelis. Inc: “Antequam ad textum libri predicamentorum Aristotelisquedam sunt premittenda… Circa initium libri predicamentorum aristotelis queritur primo utrum de decem predicamentis potest esse scientia una logicalis, pro cuius solutione sciendum quod…”; expl: “…habitudo reciproca ita quod <…> habetur simul primo(?) et sic se <…>.”

fol. 173ra-192va. Henricus de Eyndonia, Copulata libri Perihermenias. Inc: “Circa initium primi libri periarmenarum aristotelis. Secundus liber logice aristotelis que est tertius in ordine omnium aliorum librorum logice est liber pariarmenarum aristotelis in quo Philosophus determinat de enuntiatione tanquam de subiecto...”; fol. 184ra, the text ends “…de theologis et similiter dicendum est de aliis <…> de futuro(?) communia fide creditis sequitur <…>”; fol. 184rb, blank; fol. 184v, a list of questions headed by “Ista sunt que non ponuntur in presentis(?)”; fol. 185ra, Liber II; fol. 192va, expl: “…Expliciunt dicta veteri super arte ferta henricus leget prudens doctus que inquid que terra nobilis brabantia dixit ad ortum.”

fol. 192va. Fourteen lines from a computus, beginning “Si quis nascatur dum Saturnus dominatur / Audax, urbanus, malus, antiquus, fur, avarus…,” in which each two-line verse is rubricated in the margin with the name of the planet, “Saturnus, Jupiter, Mars, … Luna.” (voir Gumbert-Hepp, Marijke. Computus Magistri Jacobi: een schoolboek voor tijdrekenkunde uit 1436. Hilversum: Verloren, 1987, pp. 170, 172).

fol. 192vb. Miscellaneous verses. The first, a four-line hexameter, beginning “Vir videas, quid tu iubeas, cum magnus haberis…”; following this, four two-line verses on the complexions, beginning “Sanguineus. Largus, amans, hilaris, ridens, rubeique coloris…”; and trois proverbes extraits des Proverbia philosophorum, attribués dans la marge à “Macer [‘Gaudens de…’], Ptolomaeus [‘Humilitas dat ascensum…’], Salimus [‘Noli arguere…’].

fol. 193ra-228vb. Copulata libri Priorum. Inc: “Circa initium primi libri Priorum… Queritur utrum de sillogismo simpliciter dicto sit scientia tanquam de subiecto libri priorum analiticorum aristotelis. Responditur quod sic…”; expl: .

fol. 229ra-262va. Petrus de Thenis, Copulata libri Posteriorum. Inc: “Circa initium primi libri p… Secundus liber nove logice est liber posteriorum analeticorum aristotelis in quo Philosophus determinat de sillogismo demonstrativo tanquam de subiecto sive de demonstratione et quod demonstratio sive sillogismus demonstrativus sit subiectum scientie huius libri …”; expl: “…Expliciunt copulata secundi libri posteriorum lecta venerabili virum artium magistrum magistrum petrum de tenis necnon utrius iuris bacalarium schola per me Johannem de sancto audomaro alias flamingi religiosum sancti bertini … pluribus Johanne de sancto audomaro maiore, alias de Wale, Johanne de novo portu alias Mars, Willelmo de berges, Arnulpho de Oudenborch alias Oudevelt,… anno domini 1482 vicesimo die mensis augusti.”

fol. 263ra-279vb. Henricus de Gandavo, Copulata libri Thopicorum. Inc: “Circa initium primi libri thopicorum aristotelis… Pro introductione cognitionis dicendorum aliqua prohemialiter sive primum interroganda. Primo utrum dyalectica sit scientia ab omnibus aliis scientiis distincta. Hec questio querit duo…”; expl: “…copulata secundi libri Thopicorum finita venerabilem virum artium matigrum magistrum henricum de gandavo altera die sacramenti anno domini 1482 per me fratrem Johannem Flamingi religiosum sancti bertini.

fol. 280ra-292rb. Copulata libri Sophisticis Elenchis. Inc: De sophisticis autem elenchis et de hiis que… In libro elenchorum determinat primo de elencho sophistico sive de sillogismo sophistico et conventione sequitur iste liber…”; expl: “…omissis si que omissa sunt simul. Et sic est finis. Sit laus et gloria trinis. Assit ei lumen qui scripsit tale volumen; assit ei requies perpetuusque dies.”

fol. 292v. Blanc.

DÉCORE
Ce volume présente une décoration sobre constituée par une mise en valeur des titres de livre et de chapitres inscrits en majuscules dans des encadrement ou des médaillons, parfois accompagnés de lettres rubriquées ou de prières, et au centre desquels ont été dessinés des phylactères ou collés des gravures découpées, et dont le style évoque la production du Maître E.S.

ICONOGRAPHIE
Une seule gravure a été conservée au f. 139 : elle montre une scène galante : un jeune couple déjeune assis dans un jardin clos autour d'une fontaine.

Au f. 169v. on trouve une grande croix en phylactères dont les montants sont constitués par l’inter-colonne et l'alinéa entre les paragraphes.

PROVENANCE
Ancienne cote de Saint-Bertin, et le copiste se dit moine de cette abbaye.

RELIURE
Reliure BNF XXe s.

BIBLIOGRAPHIE
_Charles-Joseph Dewitte, Oscar Bled. Les Chartes de Saint-Bertin. Tome IV : 1474-1779, suivi du catalogus bertiniorum religiosorum et d'une table des matières Tome IV, Saint-Omer: H. d'Homont, 1886, no. 3341 et 3562, p. 421 n. 775.
_Livesey, Steven, Science in the Monastery. texts, Manuscripts and Learning at Saint-Bertin, Turnhout, Brepols, 2020 (Bibliologia, 55), p. 184-189.

Auteur
Thienes (?), Pierre de > Recteur de l'Université
Gand, Henri de (14..-14..) > Clerc
Editeur / imprimeur
Flamingi, Jean > sous-prieur
Contributeur
Aristote (0384-0322 av. J.-C.) > Philosophe
Porphyre (0234-0305?)
Cote
Ms. 0585
Groupe
Abbaye de Saint-Bertin (Saint-Omer)
Cote ancienne
559 (Saint-Bertin)
Période
15e siècle
Date
1481
Date de fin
1482
Type de document
Manuscrit
Catégories
Manuscrit
Collection
Manuscrits > Abbaye de Saint-Bertin (Saint-Omer)
Informations bibliographiques
Bibliothèque de l’Agglomération du Pays de Saint-Omer
Droits
Numérisé par l’IRHT et financé par l’Équipex BIBLISSIMA - observatoire du patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance - la description du contenu est due au Pr. Steven Livesey

Permalien
https://bibliotheque-numerique.bibliotheque-agglo-stomer.fr/idurl/1/18149