Recueil


Titre_latin
Commentarius in I epistolam s. Johannis
De numeris quadratis
Guillelmus de Heytesbury, De terminis naturalibus
Guillelmus de Ockham, Brevis summa libri physicorum
Abbreviatio Decreti
Leges Athenienses
De Saturno
Compendium theologiae [Gerardus de Prato, Breviloquium super quatuor libros Sententiarum Magistri Petri Lombardi]
Oliver de Went, De arte predicandi
Preces et hymni duo
Philomela meditatio
Prosa quedam de beato Domenico
De beato Petro

Volume de 97 feuillets mixtes de papier et de parchemin, inscrits à longues lignes et sur deux colonnes sur une réglure à la mine de plomb pour les feuillets de parchemin, suivant les vergeures sur les feuillets de papier. Les sept sections sont écrites par sept personnes différentes, la majorité des textes sont en cursiva. La dernière main est probablement anglaise, et contemporaine du colophon inscrit au f. 92 : "Anno Domini m ccc xcvi°, in crastino fidelium commemorationis et defunctorum,”, qui permet de dater le manuscrit au plus tard de l'an 1396.

CONTENU (d'après le relevé de S. Livesey)

1. fol. 1r-28v. Anon, Commentarius in I epistolam s. Johannis. Inc: “Quod fuit ab initio etc. Quanto aliqua dicta scripto vel verbo uno prolata sint subtiliora, certiora, nec non utiliora...”; expl: “…non solum religiosi sed etiam clerici maximi debet odium et emulationes fugere; ita habetur d. 23 capitulo hic. Ergo…. Qui diligit fratrem suum in lumine est…” Another more complete copy of the text in Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 60, fol. 187ra-229vb, in which the Saint-Omer text ends incompletely at fol. 203rb. Stegmüller, RB 9730, no indication of the Saint-Omer manuscript.

fol. 29r-31v. Blank.

2. fol. 32r-35r. Tractatus de proportionibus motuum editus a magistro Alberto de Saxonia. Inc: “Proportio communiter accepta est duorum comparatorem in aliquo univoco invicem habitudo...”; expl: “…et sic dictum est de proportionibus motuum. Explicit tractatus de proportionibus motuum editus a magistro Alberto de resmestorf (?) qui parysius dicitur de saxonia” [ed. H. L. L. Busard, Der Tractatus proportionum von Albert von Sachsen, Wien, 1971.]

3. fol. 35r-v. Anon., De numeris quadratis. Inc: “Numerus quadratus qui ducitur in seipsum semel ut bis duo… ; numerus vero cubus est qui ducitur in seipsum bis…; expl: “…et est cubet acties scilicet sit etiam 64 et est quadratus. Et sic in infinitum.” Following the text, series of scribbles in a 16th-century hand, largely ‘maria gratia plena,” and sketches of an axe, an arm, man’s head in profile, hands holding a leaf and a heart. At the bottom of the page, inverted, in a different 16th-century hand, “propositiones pro f. p. textoris” and beneath that, “Nota novem propositiones pro f p textoris.”

4. fol. 36r-42r : Guillelmus de Heytesbury, De terminis naturalibus. Inc: “Natura est principium motus et quietis eius in quo est primo et per se et non secundum accidens…”; expl: “…est plana et nullatenus dependet ut tabula. Explicit tractatus sancti thome de terminis naturalibus.” [Lynn Thorndike and Pearl Kibre, A catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in Latin, Cambridge, MA, 1963, col. 901; James A. Weisheipl, “Repertorium Mertonense”, Mediaeval Studies 31, 1969, p. 174-224 at p. 216-217 and Richard Sharpe, A Handlist of the Latin Writers of Great Britain and Ireland Before 1540, Turnhout, 1997, p. 776-777 list 13 manuscripts of the text, without including this copy.]

5. fol. 42r. Anonymous fragment of a text on the four causes, beginning “Tria sunt principia nature, scilicet materia, forma, privatio. Duo prima, scilicet materia et forma, sunt principia per se et causa est quia sunt partes essentiales ...”; expl: “…causa efficiens et causa finalis dicuntur cause extrinsece…”

fol. 42v-43v. Blank.

6. fol. 44ra-61vb. Guillelmus de Ockham, Brevis summa libri physicorum. Inc: “In scientia naturali sunt aliqua necessaria praemittenda. Et primo in generali ubi notandum quod scientia dupliciter accipitur, scilicet communiter et sic quilibet tractatus Philosophi vocatur una scientia. Alio modo, ....”; expl: “... quod non est verum de aliqua specie quantitatis ut patet inductive et sic patent sententie VIII libri Phisicorum secundum venerabilem inceptorem fratrem Willelmum de Hockam M.” [ed. Stephen Brown, Venerabilis inceptoris Guillelmi de Ockham Brevis summa libri Physicorum ; Summula philosophiae naturalis ; et Quaestiones in libros Physicorum Aristotelis, St. Bonaventure, NY, 1984, on the basis of three manuscripts, not including this one.]

fol. 62r-v. Blank.

7. fol. 63ra-64vb. Abbreviatio Decreti. Inc: “Liber decretorum dividitur in tres partes quarum prima vocatur distinctiones, secunda cause, tertia consecrationes. Prima vocatur distinctiones eo quod distincta est per particulas centum et unam...”; expl: “…in tribus capitulis de spiritu sancto. Deo gratias. Explicit tabula decretorum.”

8. fol. 65r-68r. Leges Athenienses. Inc: “In civitate Atheniensi fuit lex que dicebat sacerdos castu…”; expl: “…solus gubernat cum patre et spiritu sancto per omnia secula seculorum. Amen.”

fol. 68v. Blank.

9. fol. 69r. De Saturno. Inc: “Saturnus frigidus et siccus dominatur super splenem et influit super melancolicos sub eo natus ...”; expl: “Saturnus complet cursum suum 30 annis et ponitur septimo celo; Jupiter complet ciculum suum 12 annis et ponitur in sexto celo; …; Mercurius complet circulum in 338 diebus; Luna perficit cursum suum uno mense et ponitur primo celo.”

fol. 69v. Blank.

10. fol. 70r-91r. Compendium theologiae [Gerardus de Prato, Breviloquium super quatuor libros Sententiarum Magistri Petri Lombardi]. Inc: “Quid dicatur deus, et quid sit persona, et quot sunt persone divine? Quot sunt proprietates ...”; expl: “…quod aliorum tormentis intendere non valebunt. Dominus vero noster Jesus Christus nos ab eorum societate liberet. Quo cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per infinita secula seculorum. Amen. Explicit Compendium theologie multum abbreviatum.” Stegmüller, Repertorium Sententiarum 368,1 (attr. to Hugo Ripelin de Argentina, corr. by Doucet, Commentaires, 254); ed. M. da Civezza, Il Breviloquium super libros Sententiarum di Frate Gherardo da Prato, Prato, 1882, on the basis of two manuscripts.

11. fol. 91r-92r. Oliver de Went, De arte predicandi. Inc: “Octo sunt modi praedicandi seu dilatandi sermones. Primus modus secundum quid homo explanet terminorum proporietates...”; expl: “…Effectus causas que notes quia sic bene latas. Explicit tractatus compendiosus, brevis et utilis de modo dilatandi sermones, compositus per fratrem Oliverium de Went, ordinis fratrum Predicatorum, provincialem quondam provincie Francie, et professorem venerabilem pagine sacre. Anno Domini m ccc xcvi°, in crastino fidelium commemorationis et defunctorum.” (Thomas Marie Charland, Artes praedicandi; contribution à l’histoire de la rhétorique au moyen âge, Paris, 1936, p. 73.)

12. fol. 92r-94r Preces et hymni duo: (1) Reminiscens patrati sceleris post secreti compactum federis… (RH 17303); (2) Reminiscens beati sanguinis quem profundit amator hominis profundo lacrimas… (RH 17302); the first includes musical notation, not included in Meyer (2016) 4.2; concluding with a list of the books of the bible (93va-94ra) and a list of the miracles of Christ (94ra-rb).

13. fol. 94v-96va. Philomela meditatio. Inc: “Philomena previa temporis ameni / Que recessum nuntias ymbris atque ceni…”; expl: “…Nam cantando transies ad celestem corum / Nupta felicissime regi seculorum. Amen. Amen.” [Blume & Dreves (1886-1922) volume 50, p. 602-610, no. 398]

14. fol. 96va-97ra. Prosa quedam de beato Domenico. Inc: “Sancte dominice / confessor mirifice / Christi predicator…”; expl: “…Impetres et sedibus / Coniungas celestibus / Pater pietatis. Amen.” [Blume & Dreves (1886-1922) volume 39, pp. 132-133, no. 149]

15. fol. 97ra-rb. De beato Petro. Inc: “O beate martyr Petre / ab ingressu stigis tetre / nos potenter eripe…”; expl: “…statum eius et commenda / semper apud dominum.” [RH 12694]

16. fol. 97v. Twenty-one lines of notes associated with the monastic hours, and beneath this verses from John of Salisbury: “Versus Johannis Salesbensis in prologo super policratico de studentibus; Nulla libris erit apta manus ferrugine tincta … Ambos crede mihi non capit una domus…”

DÉCOR
Ce manuscrit ne comprend que peu de décor en dehors des éléments rubriqués, on note toutefois:
_f. 32v : une table de Pythagore
_f. 35v. : des dessins a la plume : l'esquisse d'une tête, une tête d'homme barbu, un bras, une main tenant un stylet et deux mains avec un cœur.
_f. 44 une initiale I filigranée sommairement

RELIURE
reliure de restauration du XIXe siècle, ais de carton, couvrure de papier, demi-veau blond, filets à froid dessinant les nerfs, lettre M et cote dorées.

PROVENANCE
ancienne cote de saint-Bertin

BIBLIOGRAPHIE
_Institut de recherche et d'histoire des textes (IRHT-CNRS), "Notice de Saint-Omer, Bibliothèque d’agglomération, 0317", dans Pascale Bourgain, Francesco Siri, Dominique Stutzmann, FAMA : Œuvres latines médiévales à succès, 2016. Consultation du 17/10/2018.
_Institut de recherche et d'histoire des textes (IRHT-CNRS), «Notice de Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération de Saint-Omer, 317», dans Stutzmann Dominique (dir.), Saint-Bertin : centre culturel du VIIe au XVIIIe siècle, 2016. Consultation du 17/10/2018.
_Livesey, Steven J. ; Purkaple, Brent, "A new manuscript of Okham's Brevis summa libri physicorum: Saint-Omer, Bibliothèque d'agglomération, BA 317", Bruxelles : Centre d'Etude des Manuscrits , 2018.- 16 p. (tiré à part de la revue Scriptorium 72-2 (2018), p. 276-292)
_Livesey, Steven J. ; Purkaple, Brent, “William of Ockham, Brevis summa libri Physicorum: A transcription of Saint-Omer, Bibliothèque d’Agglomération, MS 317, 44RA-61VB,” completed September 2018.
_Livesey, Steven, Science in the Monastery. texts, Manuscripts and Learning at Saint-Bertin, Turnhout, Brepols, 2020 (Bibliologia, 55), p. 159-162.
_Glorieux, P., Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, Librairie philosophique J. Vrin (Etudes de philosophie médiévale), 1933, Volume 1, p. 166.

Auteur
Albert de Saxe (v. 1316-1390)
William Heytesbury (av. 1313-1372/3)
Guillaume d'Ockham (v. 1285-1347)
Gérard de Prato (12..-1283)
Olivier de Went, provincial des dominicains en 1393 (13..-13..)
John of Salisbury (c. 1120 – 1180)
John Peckham (v. 1230 – 1292)
Hugo Ripelinus Argentoratensis (1200-1268)
Cote
Ms. 0317
Groupe
Abbaye de Saint-Bertin (Saint-Omer)
Cote ancienne
578 (Saint-Bertin)
Période
14e siècle
Type de document
Manuscrit
Catégories
Manuscrit
Collection
Manuscrits
Informations bibliographiques
Bibliothèque de l’Agglomération du Pays de Saint-Omer
Droits
Numérisé par l’IRHT et financé par l’Équipex BIBLISSIMA - observatoire du patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance

Permalien
https://bibliotheque-numerique.bibliotheque-agglo-stomer.fr/idurl/1/18214